Op 1 september 2024 is de onderwijs-arbeidsmarktmonitor van ChemistryNL ge-updatet met CBS-data en DUO-data over 2023. De omvang van de arbeidsmarkt van de chemie nam in 2023 opnieuw toe. Het hoogste aantal vacatures deed zich voor bij vakmensen uit het mbo en hbo. De dalende instroom van studenten in chemische mbo-opleidingen en in chemische hbo-opleidingen is en blijft een duidelijk zorgpunt. Voor de universitaire chemieopleidingen vormen de buitenlandse studenten met 20-40% een belangrijk deel van de studentenpopulatie.
Chemie arbeidsmarkt (sbi sectoren 19-22)
De omvang van de arbeidsmarkt van de chemie nam in 2023 opnieuw toe, ondanks de hoge rentes en afkoelende economie. De vier chemische sectoren groeiden gezamenlijk met 1800 werknemers (1,8%) en geven nu werk aan 106.700 werknemers. Met name in de sectoren sbi 20 (chemie) en sbi 21 (farmaceutische industrie) nam het aantal werknemers toe. In sbi 19 (petrochemie) en sbi 22 (rubber en kunststof) was sprake van weinig groei (sbi 19) of zelfs een afname (sbi 22). Het aantal vrouwen in de chemie arbeidsmarkt bedraagt nu 24%. Dit is 5% hoger dan 10 jaar geleden. De chemie arbeidsmarkt is duidelijk aan het vergrijzen. Het aantal 55-plussers is in 10 jaar tijd, ondanks de jaarlijkse instroom van nieuwe werknemers, gestegen van 18 naar 30%.
Achter de nettogroei van 1800 werknemers gaat een flinke human capital dynamiek schuil. In totaal kwamen er netto 16.000 nieuwe medewerkers binnen op de chemie arbeidsmarkt, waarvan ca 1000 uit het buitenland. 14.000 werknemers stroomden uit, waarvan er 400 vertrokken naar het buitenland, en er 1300 met pensioen gingen. Van de instroom komt verreweg het grootste gedeelte (ca 70%) vanuit een andere, niet-chemische sector. Slechts 10-15% van de instroom is “vers” vanuit het (mbo-hbo-wo) onderwijs. Binnen de chemie arbeidsmarkt was er daarnaast nog sprake van 2700 baanwisselingen tussen bedrijven onderling, binnen de eigen sbi-sector, of tussen de vier chemiesectoren onderling.
Het aantal geregistreerde vacatures in de chemiesectoren nam in 2023 iets af, van 12.000 naar 11.000. Dit is dus ongeveer 70% van het aantal nieuwe medewerkers dat is ingestroomd. De meeste vacatures deden zich net als in vorige jaren voor bij mbo-functies en hbo-functies. Voor elk van de twee opleidingsniveaus was er sprake van circa 5000 vacatures. Voor wat betreft geregistreerde chemische vacatures zijn met name de mbo-ers gewild. Het aantal chemische mbo vacatures is ongeveer 4x hoger dan voor chemische hbo-ers, en 15x hoger dan voor chemische academici. Het aantal chemische mbo vacatures is de afgelopen 10 jaar met een factor 6 gestegen.
Chemie-onderwijs
De instroom in chemische opleidingen, en ook de uitstroom van gediplomeerde chemici liet voor 2023 een divers beeld zien, met een aantal positieve ontwikkelingen, maar ook met zorgpunten.
De instroom in chemische mbo opleidingen (laboratorium techniek, procestechniek/ industriële processen, operationele techniek) blijft een zorgpunt. De gezamenlijke instroom van deze opleidingen daalde in 2023 met 9%, en is nu 45% lager dan in 2014. Het aantal gediplomeerden in het chemische mbo daalde ook met 9% en is nu 37% lager dan in 2014.
De afname in het mbo werd veroorzaakt door een sterke afname (23%) van de instroom in de chemische beroeps begeleidende leerweg (BBL), bedoeld voor zij-instromers en bij-scholers in de procestechniek (operatoropleidingen). Dit is opvallend omdat er in 2022 juist sprake was van een flinke (en even grote) toename van de BBL-instroom. Lichtpuntje is wel dat de instroom in het reguliere mbo dagonderwijs, de beroepsopleidende leerweg (BOL), met 4,5% is gestegen, van 1058 naar 1103 studenten. Het overgrote deel hiervan (75%) studeert laboratoriumtechniek; slechts 280 studenten kozen voor procestechniek, industriële processen of operationele techniek.
In het chemische hoger beroepsonderwijs was er in 2023 sprake van een toename (3%) van de studenteninstroom. Dit is een positieve ontwikkeling t.o.v. 2022 toen de studenteninstroom met 14% daalde. De totale instroom in het chemisch hbo is nu 16% lager dan in 2014. Het aantal afgestudeerden was 7% hoger dan in 2022, en zelfs 67% hoger dan in 2014.
De instroom in chemische universitaire BSc-opleidingen daalde in 2023 met 5%, maar is nog steeds 14% hoger dan in 2014. De instroom van chemische MSc-opleidingen, steeg met 1%, en is nu 51% hoger dan in 2014. Het aantal (MSc) afgestudeerden in het chemische wo was 10% hoger dan vorig jaar en maar liefst 82% hoger dan in 2014.
Een belangrijke studentengroep voor de chemie-opleidingen, en zorgpunt in verband met toenemende immigratiebeperkingen in Nederland, zijn de buitenlandse studenten in het hoger onderwijs. In het dashboard is nu voor het eerst een analyse van deze studenten opgenomen. In het chemisch hbo kwam 11% van de studenten in 2023 uit het buitenland. Voor de universitaire BSc was dit 22%, en voor de universitaire MSc zelfs 37%. In totaal gaat het om 1500 van de 6200 studenten die in 2023 zijn ingestoomd in het hoger onderwijs. Voor de Nederlandse economie zijn deze studenten na hun studie belangrijk. Het grootste deel (> 75%) van deze studenten is 5 jaar na hun diploma nog steeds werkzaam in Nederland.
Positief punt is verder dat het percentage vrouwen dat kiest voor chemiegerelateerde opleidingen hoog blijft. In het hbo is het percentage vrouwen nu 57%, in het w.o. 52-53%. In het mbo is er een verschil waarneembaar tussen opleidingen onderling. Bij mbo-laboratoriumtechniek is het percentage vrouwen gestegen van 51% naar 56%. Bij mbo-procestechniek/ operationele techniek blijft het percentage helaas laag (10%).
Human capital alert continued!
De chemie arbeidsmarkt groeit al jaren met ca 2% per jaar maar kent wel een groeiende populatie van 55-plussers. Het aantal werknemers dat de komende 10 jaar met pensioen gaat zal toenemen van 1000 naar 3000 per jaar. Ca 2200 hiervan zijn mbo-ers, waarvan 1200 met een chemie-opleiding. Dit leidt tot een (extra) vervangingsopgave en een opgave op het gebied van duurzame inzetbaarheid. Door de krappe arbeidsmarkt is hier voor bedrijven nu ook een opgave van arbeidsbesparing/ arbeidsbesparende innovaties bij gekomen.
Daarnaast is er een kennisopgave voor alle werknemers in de sector. Kennisopbouw en kennisroulatie op het gebied van groene chemie en circulariteit, en van digitalisering zijn nodig om de transities richting 2030 en 2050 voor de chemie mogelijk te maken. Naast formele (na-) scholing zijn hierbij met name ook de zogenaamde “Learning communities” van groot belang. In deze innovatieve, praktijkgerichte leeromgevingen vindt gelijktijdig werken, innoveren en leren plaats, met groepen studenten, docenten en professionals. Op deze manier worden leerprocessen versneld en raken jonge mensen sneller enthousiast voor het vak en voor de chemische werkvelden.
De Human Capital Agenda van ChemistryNL zal zich, samen met haar landelijke- en regionale partners, blijven inzetten om aan al deze opgaven een bijdrage te leveren, en heeft hiervoor drie concrete “connecting” missies benoemd. Meer informatie hierover is hier terug te vinden.
Voor de laatste update van de onderwijs-arbeidsmarktmonitor zie: https://onderwijsarbeidsmarktchemie.nl
