Sommige mensen kijken ietwat ongelovig als ze vernemen dat wasmachines in het recente verleden geen speciale filter hadden die nano- en microvezels afkomstig van polyesterkleding opvangt. Nu anno 2050 is dat allang het geval. Alle wasmachines in Europa zijn standaard uitgerust met zo’n filter toen eenmaal onomstotelijk was aangetoond dat dergelijke niet-afbreekbare chemische vezels in het milieu worden aangetroffen, het menselijk bloed niet uitgezonderd.
Gerecycled plastic
Dat besef heeft er overigens niet toe geleid dat het Europees brede voornemen uit de jaren twintig werd gehaald dat alle kunststoffen anno 2050 zouden moeten bestaan uit duurzame materialen en niet langer een fossiele bron mochten hebben. Dat de ambitie eenmaal was vastgelegd heeft er dan weer wel aan bijgedragen dat de samenleving via tussenstappen een eind is gekomen. Zo is ‘Brussel’ begin jaren twintig het gebruik gaan ontmoedigen van ‘traditioneel’ plastic verpakkingen, bestek, bekertjes en plastic tassen en dergelijke. Gaandeweg nam de bereidheid van steeds meer mensen toe om te kiezen voor gerecycled plastic. Alle kledingfabrikanten in Europa ondertekenden in de jaren twintig een convenant dat ze na 2030 niet nog langer fleece-kleding van traditioneel’ polyester zouden produceren. Ze zegden ook toe dat ze na 2039 uitsluitend polyestertextiel zouden verkopen dat sterk bestand is tegen slijtage tijdens het wassen.
Dat alles neemt niet weg dat de traditionele chemische industrie in de Benelux nog in 2022 voor 10 miljard euro investeerde nieuwe productiecapaciteit van plastics uit fossiele bronnen. Dat wil zeggen, in capaciteit die niet-hernieuwbaar plastic produceerde dat uiteindelijk als niet-afbreekbaar afval in het milieu kwam.
Polyestervezels
Dat dit ook het geval was met nano- en microvezels uit polyester kwam in 2020 voor het eerst in de publieke opinie en het politieke debat door een project van de onderzoeksgroepen van prof. Gert-Jan Gruter (UvA) en dr. Heather Leslie (VU Amsterdam) dat werd gefinancierd door NWO en industriepartner en medefinancier Avantium. Dit onderzoek leverde onder meer een nieuwe methode op om het bestaan van de vezels te kwantificeren. De uitslag was schrikbarend: door het wassen van polyester bevattende kleding zoals fleeces lekt jaarlijks 3 miljoen ton aan niet zichtbare en niet-afbreekbare polyestervezels in rivierwater, zeewater en sediment.
Het besef dat dit onacceptabel is nam nog eens toe, toen de vezels werden waargenomen in de voedselketen, het drinkwater en in de longen en het bloedvatenstelsel van de mens. Voor nadelige effecten voor de gezondheid werd gevreesd toen werd ontdekt dat de vezels in weekdieren zoals mosselen voorkomen en dat die daardoor minder hard groeien. En dat residuen van bestrijdingsmiddelen zich aan de vezels kunnen hechten en de toxiciteit ervan nog verhogen. Wetenschappelijk bewijs geleverd door onderzoeksprojecten uitgevoerd door onder meer TU Delft, de VU en Universiteit Utrecht over de schadelijkheid van de vezels voor de gezondheid stapelde zich op, zoals de constatering dat de vezels door cellen kunnen worden opgenomen waardoor zij vervolgen afsterven.
Dit onderzoek is hand in hand gegaan met de ontwikkeling van diverse soorten hernieuwbare plastics. Toch kwam in die jaren niet onomstotelijk vast te staan hoe ernstig de gevolgen van deze vezels zijn voor de volksgezondheid op de lange termijn. Bovendien was het verwijderen van de honderden miljoenen tonnen vezels uit het milieu geen optie. Om desondanks het weglekken van de vezels in het milieu in Europa volledig te stoppen is de filter in de wasmachines ingevoerd en hebben de kledingfabrikanten vanaf 2030 geen fleece-kleding van ‘traditioneel’ polyester meer geproduceerd.
Tekst: Henk Engelenburg
